Licht uit – Spot aan:

SHAME ON ME!

Eerder schaamde ik mij wel eens voor mijn eigen gevoel van schaamte, met name voor de frequentie waarin ik schaamtegevoelens ervoer en voor het idee dat ik mij ook over kleine foutjes of onzekerheidjes druk kon blijven maken. Ik had de indruk dat ik mij bovengemiddeld vaak schaam. En ik moest mijn zelfmanagement maar eens zo organiseren dat dat niet meer het geval was. Anderen doen dat ook gewoon!

Door: Anneke Botman

Omdat ik in mijn werk echter keer op keer tegenkom dat wanneer ik zelf een bepaald gevoel of een gedachte bij een situatie heb, er altijd óók anderen zijn die precies hetzelfde voelen, denken, ervaren, ben ik mij gaan verdiepen in het fenomeen schaamte.

Natuurlijk kwam ik uit bij Brené Brown. ’s Werelds beroemdste schaamte-wetenschapper, bekend geworden vanwege haar Ted talk uit 2010 over kwetsbaarheid en die over schaamte uit 2012, en haar boeken De kracht van kwetsbaarheid en De moed van imperfectie. Schaamte is ‘de diepgewortelde angst bij ons allemaal om ongelijk te hebben, om afgekraakt te worden en om ons minderwaardig te voelen, die ons ervan weerhoudt om bepaalde “risico’s te nemen”.’ Schaamtegevoelens leiden direct tot toedekken en tot onzichtbaar maken van wat je doet, om te voorkomen dat je als minderwaardig, dom of niet passend wordt gezien. Zelf moet ik er heel bewust moeite voor doen om mijn gedachtegangen en mijn handelen te laten zien aan anderen, merk ik. Het afdekken en minder zichtbaar maken is een automatisme voor mij.

Tegelijkertijd komt het begrip Ethisch Leiderschap meer en meer op in mijn werk. Als adviseur helpen mijn Ardis-collega’s en ik leiders om zich te ontwikkelen tot Ethisch leider: de leider die moet omgaan met morele vraagstukken. Niet zomaar een eenvoudige beslissing, maar een situatie waarin er vaak geen keuze gemaakt kan worden die voor alle betrokkenen even positief is. In de complexe context van nu zijn beslissingen en oplossingen die aan alle mensen tegelijkertijd recht doen gewoonweg niet aan de orde (Van den Ende, 2011).

Toen ik dit las en tot me door liet dringen, realiseerde me ik dat schaamte ruim baan zou moeten krijgen in dergelijke situaties. Een beslissing moeten nemen die sowieso niet gunstig kan zijn voor iedereen, waarmee mensen het oneens zullen zijn, en waarop een deel van de groep mij zal afrekenen, waarschijnlijk ook nog terecht. Dat zou ik moeilijk vinden. En als schaamte ruim baan heeft in dergelijke situaties, gaat schaamte dus een steeds grotere rol spelen in de werkcontext van managers.

Slecht nieuws? Of juist goed nieuws? Ik denk het laatste. Het devies voor leiders die betrokken zijn bij ethische of morele kwesties is om te blijven bij de ‘plek der moeite’, om niet beslissingen te nemen om het beslissingen nemen, maar juist te erkennen dat er sprake is van een complexe situatie waarin tegengestelde belangen spelen en er grote gevolgen zijn voor de betrokken partijen, welke beslissing ook genomen wordt.

In mijn woorden betekent dit dat ik, als ik mij wil ontwikkelen tot een sterk ethisch leider, mijn schaamtegevoel juist zeer serieus mag en zelfs moet nemen. Want daar ligt de sleutel tot transparantie, en daarmee tot het juiste gesprek over de kern van het probleem en de moeilijkheid van het vraagstuk.

Merk ik op dat ik mij schaam? Dan betekent dat vanaf nu dat er iets speelt waarin ik ongelijk zou kunnen hebben, waarmee ik anderen tot last ben, of waarvan ik de gevolgen niet perse kan overzien. En dat betekent vanaf nu iets langer stilstaan bij dat gevoel. Niet afdekken maar toelaten en bespreken met mijn teamleden. En daarbij precies benoemen waar voor mij de schaamte opkomt.

Brené Brown zegt overigens ook nog eens dat openheid de grootste vijand is van schaamte. Met het uitspreken van je schaamte tegenover een ander (mits die daar weliswaar enigszins begripvol op reageert) verdwijnt een groot gedeelte van het gevoel.

Vanaf nu schaam ik mij dus niet meer voor mijn gevoel van schaamte, maar ben ik er trots op. Ik kan het inzetten als een instrument, dat mij sterker maakt in het moreel handelen.

Als ik nu dan ook afsluit met ‘shame on you’, beste lezer, bedoel ik dat als compliment!